Wat maakt een museumstuk tot een pronkstuk? Wij beschouwen objecten die zeldzaam, zeer oud, kostbaar, betekenisvol voor de regio of op hun eigen wijze uniek zijn als pronkstuk. Daarvan zijn er vele te vinden in onze collectie. Op deze pagina belichten we er een aantal. Welke is jouw favoriet?
Het leenmannenregister van de bisschop van Utrecht (status quo najaar 1379)
Registrum feodalium bornorum Ecclesie Traiectensis
Het leenmannenregister is het absolute topstuk van Museum Collectie Brands. Het betreft een bijzonder stukje Nederlandse geschiedenis. In dit register staan namelijk alle leenmannen van de Rooms-Katholieke bisschop van Utrecht, Floris van Wevelinchoven (bisschop van 1379 tot 1393), in het Oversticht (Drenthe, Overijssel en de stad Groningen) geregistreerd.
Leenmannen kregen gronden, goederen en bepaalde rechten in bruikleen van de kerk. Hieruit verkregen zij ook inkomsten. Als tegenprestatie zworen zij de bisschop hun trouw en oefenden zij rechterlijke, bestuurlijke en militaire taken uit.
Naast dit exemplaar bestaat nog een tweede exemplaar welke zich in het Utrechts Archief bevindt. Echter is deze incompleet en indertijd actief bijgehouden. Wanneer een leenman werd opgevolgd door een nieuwe leenman, werd de oude naam vervangen – doorgehaald of uit het perkament gekrast – door de nieuwe. Ook werden er aanvullende aantekeningen gemaakt. Wat het exemplaar van Museum Collectie Brands zo uniek maakt, is dat hierin nauwelijks wijzigingen zijn doorgevoerd en de namen van de originele leenmannen te vinden zijn. Men spreekt daarom ook wel van een netexemplaar.
De omslag van het register is uit varkensleer vervaardigd, de 164 pagina’s zijn van perkament (dierenhuid). Het schrift is in Middelnederlands opgesteld en maakt zelfs al vermelding van Emmen ~ Empne. De lijst beschrijft de situatie in het najaar van 1379, maar is vermoedelijk eind 1380 vervaardigd. Jans Brands wist het leenmannenregister bij een veiling ‘op de kop te tikken’, omdat hij in tegenstelling tot anderen inzag dat hij met een uniek stukje historie van doen had.
De Gouden solidus van koning Dagobert I
Geslagen te Marseille ca. 629 – 639 door Eligius
Een solidus is een van oorsprong Romeinse gouden munt, al werd de term solidus nog tot lang na de val van het Romeinse Rijk gebruikt. Deze specifieke solidus stamt uit de regeringsperiode van koning Dagobert I. Vermoedelijk is de munt ca. 629-639 te Marseille (Massilia) geslagen door muntmeester Eligius. De munt is ongeveer zo groot als een kwartje.
Dagobert I regeerde van 623 tot 639 en was koning van Aquitanië, Austrasië, Bourgondië en Neustrië (gebieden in delen van het huidige Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk en Duitsland). Meestal wordt naar Dagobert I gerefereerd als koning van de Franken al wordt hij ook wel koning der Merovingen genoemd, vanwege zijn afstamming van de Merovingische dynastie.
Eén van de opvallendste wapenfeiten van Dagobert I is dat hij het Frankische Rijk wist te verenigen en dat hij Parijs tot de hoofdstad van het Rijk maakte. Doordat hij vele verdragen afsloot en daarmee voor voorspoed zorgde, staat hij ook wel bekend als ‘de goede koning.’ Zijn zonen daarentegen die als koningen geen werkelijke macht uitoefenden, maar eerder fungeerden als marionetten worden ook wel ‘de vadsige koningen’ genoemd.
Van deze solidus zijn slechts enkele exemplaren bekend. Hoe Jans Brands er in slaagde er één te bemachtigen? De munt werd gevonden bij het bewerken van een akker in de omgeving Ter Apel (provincie Groningen). Daarop bracht de vinder de munt bij een juwelier waar het tegen een broche werd geruild. Van de historische waarde had niemand op dat moment enig besef. Totdat Jans Brands in beeld kwam. Hij nam de munt over van de juwelier en stuurde het ter beoordeling op aan Koninklijk Penningkabinet.